Een op maat gemaakte mondbeschermer biedt de beste bescherming aan beoefenaars van contactsporten. Waar moet je als tandarts op letten bij het kiezen en aanmeten van een dergelijke mondbeschermer?
Feit of fictie: een mondbeschermer kan bij sporten juist meer schade veroorzaken omdat de druk over meer tanden wordt verspreid? Niet waar, voor deze bewering is geen enkele wetenschappelijk onderbouwing te vinden, stelde onlangs de ‘Taskforce preventie tandletsel bij hockey’ die in opdracht van de hockeybond KNHB onderzoek deed naar mondbeschermers (zie kader Verplicht). Ook de bewering dat het dragen van een mondbeschermer prestaties negatief zou beïnvloeden omdat de sporter minder zuurstof zou binnenkrijgen, verwijst de taskforce naar het rijk der fabelen. Sterker nog, er zijn aanwijzingen dat sporters met een beetverhoging door een mondbeschermer beter presteren. Verschillende recente onderzoeken wijzen in die richting, maar een afdoende verklaring hiervoor is nog niet gevonden.
Resorberen
Er zijn drie soorten mondbeschermers in omloop: de prefab mondbeschermer met een vaste vorm, de boil and bite-beschermer die door de gebruiker zelf in een passende vorm moet worden gemaakt en de op maat gemaakte beschermer die door de tandtechnicus op basis van een gipsmodel wordt gemaakt. Deze laatste geeft veruit de beste mondbescherming, mits hij voldoet aan een aantal kenmerken, zoals beschreven in het NTvT-artikel ‘Mondbeschermers: een lastige keuze?’ (Reukers en Van Damme, juni 2007).
Een goede op maat gemaakte beschermer wordt vervaardigd van ethyleenvinylacetaat (EVA), een thermoplastische kunststof die, na verhitting, in de juiste pasvorm kan worden geperst. Om voldoende dikte te verkrijgen wordt de beschermer gelamineerd ofwel opgebouwd uit twee of drie lagen, wat tevens een vormvaster eindresultaat geeft dan één dikke laag. Eventueel kan tussen de verschillende lagen een verharde kunststof tussenlaag worden aangebracht voor extra bescherming. De maximale dikte van de lagen samen bedraagt drie tot vier millimeter. Daarnaast moeten de elementen van het bovenfront labiaal en incisaal één millimeter worden vrijgehouden van de mondbeschermer. Hierdoor ontstaat een luchtruimte die als airbag functioneert en helpt de klap te resorberen voordat de beschermer tegen het gebit komt. De distale begrenzing van de beschermer loopt idealiter tot en met de eerste molaar. Dit zit comfortabel en geeft over het algemeen voldoende bescherming. Het palatum hoeft niet bedekt te zijn, waardoor het makkelijker is om te slikken, te ademen en te praten. De buccale/labiale begrenzing is tot twee millimeter hoogte van de omslagplooi, zodat ook kaak, wangen en lippen worden beschermd. Algemene vuistregel bij het maken van een op maat gemaakte beschermer is dat deze niet alleen voldoende bescherming moet bieden maar ook voldoende draagcomfort heeft. Een mondbeschermer die niet prettig zit, wordt immers minder snel gedragen.
Individueel
Naast de algemene voorwaarden zijn er criteria die per individu verschillen en een rol spelen om tot de juiste op maat gemaakte beschermer te komen. Allereerst is er het type contactsport die wordt beoefend. Er zijn twee soorten contactsport. De eerste is die waarbij het niet de intentie is om iemand te raken, maar waarbij er wel een kans is dat dit gebeurt. Te denken valt aan sporten als hockey, handbal, basketbal, voetbal en waterpolo. Bij deze sporten voldoet een bitje van twee of drie lagen EVA, een standaardbeschermer, dat zowel een zachte buiten- als binnenkant kan hebben, of een harde buitenlaag en een zachte binnenkant. De eerste zit iets comfortabeler, de laatste biedt meer bescherming. Als tweede zijn er de zogeheten full-contactsporten, waarbij het de intentie is om de tegenstander te raken, bijvoorbeeld boksen, kickboksen, thai-boksen en karate. De bitjes voor deze sporten bestaan veelal uit drie lagen met daartussen een harde kunststof verdikking in het front voor extra bescherming. Deze bitjes moeten het bovengebit bedekken tot en met de tweede molaar, wat extra bescherming biedt bij een slag tegen de onderkaak. Doorgaans wordt bij full-contact-sporten aangeraden een inbeet van de onderkaak in de beschermer te maken, zodat deze beter past en de ondertanden en –kaak worden beschermd.
Los van de contactsporten is er nog een categorie waarbij er door een botsing of valpartij – veelal in combinatie met hoge snelheid – risico is op gebitsschade. Voorbeelden hiervan zijn mountainbiken, skeeleren, skateboarden, inline-skaten en turnen. Hierbij voldoet een standaard mondbeschermer van twee of drie lagen EVA.
Gebitsstadia
Het is een hardnekkig misverstand dat het voor kinderen met een wisselgebit niet mogelijk is om een goede, op maat gemaakte beschermer te maken. Vaak wordt voor deze leeftijdscategorie een boil and bite bitje gekocht. Dit biedt echter inferieure bescherming aan het kwetsbare wisselgebit. Om een goede passende beschermer te krijgen tijdens de wisseling, moet er rekening mee worden gehouden welke elementen de komende tijd (waarschijnlijk) zullen gaan wisselen. Daar waar nodig wordt aangeraden om extra ruimte te maken door putty op het gipsmodel aan te brengen. Dan gaat de mondbeschermer ondanks de wisseling meestal minstens een heel seizoen mee.
Ook een beugel is van invloed op de keuze van de mondbeschermer. Doordat het gebit onder invloed van de orthodontische behandeling verandert, is een op maat gemaakte beschermer meestal niet geschikt. De beschikbare boil and bite-beschermers speciaal voor beugeldragers zijn bijna allemaal gemaakt van EVA. Dit materiaal koelt in de mond binnen twintig seconden af waardoor het niet goed mogelijk is om een aanvaardbare beschermer te maken. Om aan dit bezwaar tegemoet te komen, is er voor beugeldragers sinds kort een boil and bite-beschermer van Vistamaxx. Na verwarming van deze nieuwe kunststof resteert er ruim anderhalve minuut om het bitje op maat te maken, zowel door de tandarts als door de patiënt zelf. Voordeel van dit materiaal is bovendien dat het bij elke controle opnieuw kan worden verwarmd en verwerkt, zodat veranderingen in het gebit kunnen worden opgevangen.
Een saillant detail betreft de kleur van de op maat gemaakte mondbeschermer. Uit onderzoek is naar voren is gekomen dat, hoe donkerder de beschermer is, hoe steviger die in de mond zit. Een verklaring hiervoor is nog niet gevonden.
Verplicht
Onlangs stelde de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB) het dragen van een mondbeschermer bij offi-ciële hockeywedstrijden vanaf januari 2015 verplicht. Een door de KNHB ingestelde ‘Taskforce preventie tandletsel bij hockey’ deed in 2014 onderzoek naar tandletsel en mondbeschermers bij hockey. Uit een enquête van de taskforce onder 1453 hockeyspelers bleek dat 2,46 procent van hen het afgelopen jaar tandletsel bij de sport had opgelopen. Omgerekend naar het totaal aantal hockeyspelers betekent dit zo’n zesduizend gebitsletsels per jaar. Spelers die gebitsbescherming droegen, bezochten significant minder vaak een dokter, tandarts, kaakchirurg of spoedeisende hulp van een ziekenhuis. Van de respondenten droeg 85,2 procent een mondbeschermer, waarvan 42,7procent gemaakt door een tandarts of tandtechnicus. 21 procent van de respondenten gaf aan enige hinder te ondervinden van de mondbeschermer. Dit kwam significant vaker voor bij dragers van het confectietype beschermer (prefab en boil-and-bite) dan bij de op maat gemaakte mondbeschermer.
Onderzoek
De KNMT verleent medewerking aan een onderzoek naar de incidentie en prevalentie van gebitstraumata als gevolg van sport. Dit wordt uitgevoerd door een masterstudent aan de opleiding tandheelkunde van ACTA. In de komende maand wordt een aselecte steekproef van tandartsen benaderd met de vraag om enkele gegevens te verstrekken van patiënten uit de praktijk, die zijn behandeld naar aanleiding van een gebitstrauma als gevolg van sport. Als u hiervoor wordt gevraagd, wordt uw deelname zeer op prijs gesteld.
Drie typen mondbeschermers met prijsindicatie:
– De prefab mondbeschermer. Deze is van kunststof en in verschillende maten in de sportzaak te koop. Hij kan direct vanuit de verpakking in de mond worden gedragen. Deze ‘one-size-fits-all’-beschermer is meestal te groot, heeft nauwelijks retentie en biedt weinig draagcomfort. Hij wordt ook vaak niet gedragen en biedt maar een zeer kleine extra bescherming. Deskundigen raden het dragen van dit prefab-bitje sterk af. Prijsindicatie: 3,- tot 5,- euro.
– De boil and bite-mondbeschermer. In sportwinkels te koop en gemaakt van een thermoplastisch materiaal. Deze beschermer moet worden verwarmd, waarna de gebruiker hem zelf in de mond in de juiste pasvorm moet duwen, trekken en zuigen. Over het algemeen is de verwerkingstijd van het materiaal te kort om een goede pasvorm te krijgen. Ook is dit type bitje vaak op een aantal plekken te dun, waardoor de beschermende werking sterk vermindert. Prijsindicatie: 3,- tot 40,- euro.
– De op maat gemaakt mondbeschermer. Wordt aan de hand van een gebitsafdruk in het tandtechnisch laboratorium gemaakt. Uit internationaal onderzoek komt dit type beschermer als beste uit de bus, mits hij goed is aangemeten en vervaardigd. Prijsindicatie: afhankelijk van sport en individuele wensen van 50,- tot 200,- euro.
