Wij zijn ons steeds meer bewust van de relatie tussen de gezondheid van de mond en de algehele gezondheid. Een voorbeeld is de samenhang tussen parodontitis en de relatief vaak voorkomende diabetes en cardiovasculair lijden.

Daarnaast zijn er aanwijzingen dat sommige zeldzame aandoeningen – met een prevalentie lager dan 1 op 2.000 – ziektespecifieke effecten kunnen hebben op het kauwstelsel. Deze aandoeningen kunnen een aangepast, ziektespecifiek beleid eisen. Een voorbeeld van zo’n aandoening is sclerodermie. Deze vooralsnog ongeneeslijke auto-immuunziekte wordt gekenmerkt door pathologische afzetting van collageen, weefselfibrose en micro-vasculaire schade, resulterend in verminderde bloedtoevoer en ischemie. De aandoening komt voor bij 1 op 10.000 volwassenen, vooral vrouwen (de man-vrouw ratio is 1:4) rond de leeftijd van veertig tot vijftig jaar. Afhankelijk van de orgaanbetrokkenheid wordt sclerodermie ingedeeld in gelokaliseerde (beperkt tot de huid) of systemische sclerose (betrokkenheid huid en interne organen, onderverdeeld in gelimiteerde en diffuse vorm). Microvasculaire schade ligt ten grondslag aan bijkomende problemen zoals het fenomeen van Raynaud, digitale ulcera, nierfalen of pulmonale hypertensie. Daarnaast kunnen spieren, gewrichten en het maagdarmstelsel worden aangetast. De diagnose van sclerodermie wordt gedaan aan de hand van de klinische verschijnselen van de ziekte. De huid wordt op een aantal plaatsen in het lichaam op verhardingen getest (huidscore).

Tandheelkundige gevolgen

Als gevolg van sclerose en atrofie van de periorale weefsels ontstaat bij sclerodermie een kleine mondopening. Het gezicht krijgt een strak, maskerachtig uiterlijk. Bij gevorderde sclerose kan de lipsluiting moeilijk worden wat kan bijdragen aan monddroogte en kauwproblemen. De kauwspieren en het kaakgewricht kunnen tevens ontstekingsverschijnselen tonen, resulterend in temporomandibulaire pijn, verminderd kauwvermogen en mondopeningsbeperking.

Bij patiënten met met name diffuse systemische sclerose kan botresorptie in de onderkaak optreden ter plaatse van de kaakhoek en/of de condylus. De vormverandering kan bijdragen aan de mandibulaire functiebeperking en het veranderde uiterlijk van het aangezicht. De mechanismen die leiden tot botresorptie zijn mogelijk osteonecrotische laesies als gevolg van hypovascularisatie in het bot in combinatie met krachtwerking van de kauwspieren en/of compressie door ernstig sclerotische huid.

Bij meer dan de helft van de patiënten met sclerodermie is sprake van xerostomie door speekselklierfibrose en secundair het syndroom van Sjögren. Er zijn tevens parodontale problemen zoals verdiepte pockets en röntgenologische verbreding van de parodontale spleet rondom wortels van een of meerdere gebitselementen. Deze parodontale afwijkingen zijn mogelijk gerelateerd aan veranderde parodontale microcirculatie, collageen afzetting en soms matige mondmondhygiëne naar aanleiding van de beperkte mondopening en/of verminderde handvaardigheid bij ernstige huidafwijkingen in de handen.

Behandeling

Door middel van oefentherapie kan worden gewerkt aan het bereiken en onderhouden van een functioneel acceptabele mondopening. Daarnaast is onderhoud van het parodontium en de mondhygiëne van belang. Daarbij zijn, bij een verminderde handvaardigheid of beperkte mondopening, hulpmiddelen voor gebitsreiniging zoals floshouders of een kleinere tandenborstel aan te raden. Als er sprake is van monddroogte kan worden gedacht aan speekselsubstitutie. In geval van (prothetische) behandeling bij een beperkte mondopening kan gebruik worden gemaakt van oplossingen als een kleine boorkop, digitale gebitsafdrukken door middel van intraoraal scannen en flexibele prothesematerialen.

Dr. Stanimira Sparreboom-Kalaykova, tandarts-gnatholoog en universitair docent Radboudumc, vakgroep Orale Functieleer

Literatuur:

• Alantar A, Cabane J, Hachulla E, Princ G, Ginisty D, Hassin M, Sorel M, Maman L, Pilat A, Mouthon L. Recommendations for the care of oral involvement in patients with systemic sclerosis. Arthritis Care Res. 2011;63:1126-33.

• Ferreira EL, Christmann RB, Borba EF, Borges CT, Siqueira JT, Bonfa E. Mandibular function is severely impaired in systemic sclerosis patients. J Orofac Pain. 2010;24:197-202.

• Leung WK, Chu CH, Mok MY, Yeung KW, Ng SK. Periodontal status of adults with systemic sclerosis: case-control study. J Periodontol. 2011;82:1140-5.